Triệu chứng sốt rét : Nguyên nhân, cách chữa và cách phòng chống

Trên toàn thế giới, khoảng 300-500 triệu trường hợp xảy ra hàng năm. Sốt rét gây ra khoảng 1-3 triệu ca tử vong mỗi năm, điển hình ở trẻ em ở vùng Sahara, Châu Phi bị nhiễm ký sinh trùng sốt rét Plasmodium falciparum. Những người không có miễn dịch thì có nguy cơ tử vong gia tăng, bất kể tuổi tác.

Biết được các triệu chứng sốt rét phổ biến giúp bạn chữa trị căn bệnh này kịp thời. Khi được điều trị đúng cách, người bị sốt rét thường có thể phục hồi hoàn toàn. Tuy nhiên, sốt rét ác tính có thể tiến triển rất nhanh và gây tử vong trong vòng vài giờ hoặc vài ngày. Trong những trường hợp nặng nhất của bệnh, tỷ lệ tử vong có thể lên đến 20%, thậm chí với việc chăm sóc và điều trị tích cực.

Sốt rét là gì và các nguyên nhân gây bệnh sốt rét cho người

Sốt rét là một bệnh nghiêm trọng, có khả năng đe doạ đến tính mạng con người. Nó thường truyền qua vết cắn của muỗi Anophen bị nhiễm bệnh. Đây là loại muỗi duy nhất có thể lây lan bệnh sốt rét. Muỗi bị nhiễm bệnh mang ký sinh trùng sốt rét Plasmodium. Khi con muỗi cắn bạn, ký sinh trùng sẽ được giải phóng vào máu bạn. Một con muỗi không bị ảnh hưởng sẽ bị nhiễm khi nó đốt một người bị nhiễm bệnh, sau đó bắt đầu chu kỳ này một lần nữa.

Nếu không được điều trị, sốt rét có thể gây tử vong do sự sinh sản nhanh của ký sinh trùng trong dòng máu của người bị nhiễm bệnh. Tuy nhiên, bệnh có thể được kiểm soát và điều trị nếu được chẩn đoán sớm.

Bệnh có biểu hiện với các triệu chứng giống với cúm như sốt cao và ớn lạnh.

Bệnh sốt rét bẩm sinh xảy ra khi một người mẹ bị sốt rét truyền bệnh cho trẻ khi sinh. Do đó, sốt rét trở thành một căn bệnh rất nguy hiểm đối với phụ nữ đang mang thai, thai nhi và trẻ em.

Sốt rét thường thấy ở vùng khí hậu nhiệt đới và cận nhiệt đới, nơi ký sinh trùng gây ra nó sống. Nó là bệnh thường gặp ở các nước Châu Phi, Đông Nam Á, Trung Mỹ, và Nam Mỹ. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính có khoảng 3,2 tỷ người có nguy cơ sốt rét.

Ký sinh trùng sốt rét

Khi bạn bị đốt bởi một con muỗi mang bệnh. Các ký sinh trùng sốt rét sẽ được tiêm vào máu và lây nhiễm vào các tế bào gan của bạn. Một khi ký sinh trùng nằm trong cơ thể của bạn, chúng di chuyển đến gan và dần trưởng thành.

Sau vài ngày, ký sinh trùng trưởng thành xâm nhập vào máu và bắt đầu lây nhiễm các tế bào hồng cầu. Trong vòng 48 đến 72 giờ, các ký sinh trùng sốt rét bên trong các tế bào hồng cầu nhân lên. Làm cho các tế bào bị nhiễm bung ra. Sau đó di chuyển đến các tế bào hồng cầu không bị nhiễm khác. Dẫn đến các triệu chứng xảy ra trong các chu kỳ kéo dài từ hai đến ba ngày một lần.

Có hơn 100 loại ký sinh trùng Plasmodium, mỗi loài đều có thể lây nhiễm sang các loài khác. Các nhà khoa học đã xác định 5 loại đặc trưng cho con người, chúng là:

1. Ký sinh trùng sốt rét Plasmodium falciparum – Là loài phổ biến nhât (~75%). Thường xuất hiện ở các vùng nhiệt đới, gây ra sốt rét ác tính bao gồm sốt rét ở não.
2. P. vivax – Loài này làm gan không hoạt động, tái xâm nhập vào máu sau vài tháng hoặc vài năm. Gây bệnh lại tái phát sau một thời gian ngủ đông.
3. P. ovale – chủ yếu nằm ở Châu Phi, nó có tính sinh học và hình thái giống với P. vivax.
4. P. malariae – là loài ký sinh trùng sốt rét duy nhất có chu kỳ ba ngày. Gây ra nhiễm trùng mãn tính kéo dài, có thể kéo dài suốt đời và gây hội chứng thận hư.
5. P. knowlesi – Có chu kỳ 24 giờ và nhân nhanh chóng. Bệnh khiến một trường hợp không biến chứng trở nên nghiêm trọng rất nhanh. Các trường hợp tử vong do nhiễm bệnh với chủng này đã được báo cáo rất nhiều.

Các nguyên nhân gây bệnh sốt rét cho người

Những người bị sốt rét thường bị nhiễm trùng trong một khu vực nhiễm bệnh sau khi bị muỗi cắn. Các trường hợp nhiễm trùng thứ phát do truyền máu bị nhiễm rất hiếm. Nguyên nhân nhiễm trùng phụ thuộc vào cường độ lan truyền bệnh sốt rét và sử dụng các biện pháp phòng ngừa như màn ngủ, diệt muỗi, bôi thuốc chống muỗi đốt.

Trong những trường hợp hiếm hoi, người ta có thể bị sốt rét nếu tiếp xúc với máu bị nhiễm bệnh. Tuy nhiên, bạn không thể bị sốt rét do ở gần người bị bệnh. Các yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh sốt rét bao gồm:

• Sống hoặc đi du lịch ở một quốc gia hoặc vùng có sốt rét.
• Đi du lịch trong một khu vực có sốt rét phổ biến và không dùng thuốc ngừa sốt rét trước, trong và sau khi đi du lịch, hoặc không uống đúng thuốc.
• Ở ngoài trời, đặc biệt là ở nông thôn, giữa hoàng hôn và bình minh (ban đêm), khi muỗi truyền bệnh sốt rét hoạt động mạnh nhất.
• Không thực hiện các bước để tự bảo vệ mình khỏi bị muỗi cắn.

Phụ nữ đang mang thai có nhiều khả năng xảy ra sốt rét ác tính hơn phụ nữ không mang thai vì hệ thống miễn dịch bị ức chế trong thai kỳ. Người cao tuổi và những người có các vấn đề sức khoẻ khác có nhiều khả năng bị biến chứng nghiêm trọng hơn nếu họ bị sốt rét.

Ngoài ra sốt rét được truyền qua máu, do đó nó còn có thể lây truyền qua: Ghép tạng, truyền máu, sử dụng kim tiêm hoặc ống tiêm chung.

Các triệu chứng sốt rét và dấu hiệu của bệnh sốt rét

Sau khi vết cắn của muỗi bị nhiễm bệnh xảy ra, có thể mất từ ​​7 đến 30 ngày trước khi các triệu chứng bắt đầu. Giai đoạn đầu khoảng 6 đến 12 giờ với lạnh, run rẩy xen kẽ với sốt và nhức đầu. Sau đó là giai đoạn đổ mồ hôi và mệt mỏi. Đôi khi chia thành giai đoạn lạnh và nóng. Một số loại sốt rét có thể gây ra các vấn đề nghiêm trọng hơn. Như tổn thương tim, phổi, thận hoặc não. Những loại này có thể gây tử vong.

Bạn có thể không có triệu chứng hoặc triệu chứng ít nghiêm trọng nếu bạn có miễn dịch với bệnh sốt rét. Ở những vùng có sốt rét, những người bị nhiễm nhiều lần có thể bị bệnh nhưng có ít hoặc không có triệu chứng. Ngoài ra, các triệu chứng sốt rét còn thay đổi tùy thuộc vào sức khoẻ của bạn, loại ký sinh trùng sốt rét nào bạn bị nhiễm.

Các triệu chứng có thể xuất hiện theo chu kỳ. Thời gian giữa các đợt sốt và các triệu chứng khác nhau tùy theo ký sinh trùng cụ thể mà bạn bị nhiễm. Các đợt triệu chứng có thể xảy ra:

• Mỗi 24 giờ nếu bạn bị nhiễm P. knowlesi .
• Mỗi 48 giờ nếu bạn bị nhiễm P. vivax hoặc P. ovale .
• Mỗi 72 giờ nếu bạn bị nhiễm P. malariae .
• P. falciparum không gây sốt thường xuyên. Tuy nhiên, nhiễm trùng ký sinh sốt rét plasmodium falciparum nghiêm trọng hơn, có thể đe dọa đến tính mạng.

Theo viện sốt rét ký sinh trùng Trung ương. Các triệu chứng sốt rét có thể được phân thành hai loại: sốt rét không biến chứng và sốt rét ác tính.

Sốt rét không biến chứng

Sốt rét không biến chứng được chẩn đoán khi có triệu chứng, nhưng không có dấu hiệu lâm sàng hoặc xét nghiệm. Chỉ gây ra nhiễm trùng nặng hoặc rối loạn chức năng của các cơ quan quan trọng. Những người bị bệnh này có thể phát triển thành bệnh sốt rét ác tính nếu bệnh không được điều trị.

Các triệu chứng của sốt rét không biến chứng thường kéo dài 6-10 giờ và xảy ra trong các chu kỳ mỗi ngày thứ hai. Một số chủng của ký sinh trùng có thể gây ra một chu kỳ dài hơn hoặc các triệu chứng hỗn hợp. Ở những vùng sốt rét phổ biến, nhiều bệnh nhân nhận ra các triệu chứng bệnh sốt rét và tự điều trị cho mình mà không cần sự chăm sóc y tế thích hợp.

Trong giai đoạn đầu, các triệu chứng sốt rét đôi khi tương tự như các triệu chứng khác của vi khuẩn, virus hoặc ký sinh trùng. Các triệu chứng có thể bao gồm:

• Nhức đầu
• Ho
• Mệt mỏi
• Ớn lạnh
• Đau khớp
• Đau cơ
• Sốt cao, run rẩy, và đổ mồ hôi (mỗi 48 hoặc 72 giờ, tùy thuộc vào loài)

Các triệu chứng ít gặp hơn bao gồm:

• Biếng ăn và lơ mơ
• Buồn nôn và ói mửa
• Bệnh tiêu chảy
• Vàng da

Sốt rét ác tính

Sốt rét ác tính được xác định bởi các chẩn đoán lâm sàng hoặc xét nghiệm cho thấy cơ quan quan trọng bị nhiễm bệnh. Sốt rét ác tính có khả năng gây tử vong nếu không được điều trị. Hầu hết các bệnh nhân sốt rét đều không có dấu hiệu cụ thể, nhưng có thể có các biểu hiện của bệnh. Sốt rét ác tính biểu hiện như sau:

• Bệnh sốt rét não (đôi khi bị hôn mê) – động kinh, bất tỉnh, hành vi bất thường, mất ý thức hoặc hay nhầm lẫn.
• Thiếu máu nghiêm trọng
• Các bất thường về hô hấp: Bao gồm đau dạ dày, suy hô hấp liên quan và phù phổi; Các dấu hiệu sốt rét biến chuyển nặng hơn bao gồm co thắt lồng ​​ngực, sử dụng các cơ bắp bổ sung để hô hấp và thở gấp bất thường
• Suy thận ( có khả năng bị ói).

Sốt rét ác tính thường do ký sinh trùng sốt rét plasmodium falciparum gây ra. Có những điều kiện khác có các triệu chứng tương tự như sốt rét. Điều quan trọng là bạn gặp bác sĩ để tìm ra nguyên nhân gây ra các triệu chứng của bạn..

Cách chữa sốt rét và điều trị sốt rét tại nhà

Phụ nữ có thai (đặc biệt là lần đầu) có khả năng mắc bệnh sốt rét gấp 10 lần so với phụ nữ bình thường và có khuynh hướng phát triển thành sốt rét ác tính.

Thuốc có thể chữa bệnh. Nhưng một số ký sinh trùng sốt rét vẫn có thể tồn tại vì chúng ở trong gan hoặc chúng có khả năng kháng thuốc. Gọi bác sĩ ngay lập tức nếu bạn ở trong khu vực có sốt rét, bị tiếp xúc với muỗi. Hoặc có các triệu chứng giống như cúm. Chúng bao gồm sốt cao, ớn lạnh, và đau cơ.

Một số điều ảnh hưởng đến việc lựa chọn thuốc, bao gồm:

• Thuốc đang được sử dụng để phòng ngừa hay điều trị sốt rét.
• Tình trạng của bạn (chẳng hạn như độ tuổi của bạn hoặc bạn đang mang thai).
• Bạn bị bệnh sốt rét thế nào?
• Vị trí địa lý nơi bạn tiếp xúc với sốt rét.
• Sức đề kháng thuốc của ký sinh trùng trong khu vực địa lý mà bạn bị nhiễm bệnh
• Loại ký sinh trùng sốt rét mà bạn mắc phải
• Tác dụng phụ của thuốc.

Nếu bạn đã ở trong một khu vực mà sốt rét xảy ra, tiếp xúc với muỗi, và có các triệu chứng cúm. Nhưng các xét nghiệm không cho thấy ký sinh trùng sốt rét trong bạn. Bạn nên kiểm tra lại 3 đến 4 lần để xác nhận rằng bạn thực sự không bị nhiễm bệnh sốt rét. Trong quá trình điều trị, các xét nghiệm được lặp lại để theo dõi quá trình nhiễm trùng và để kiểm tra xem số lượng ký sinh trùng đang giảm.

Ở một số vùng lưu hành sốt rét, chẳng hạn như vùng sa mạc Sahara Châu Phi, bệnh này rất dữ dội đến nỗi một tỷ lệ lớn dân cư địa phương có thể phát triển miễn dịch nhẹ đối với bệnh. Do đó, một số người vẫn có thể mang ký sinh trùng trong máu của họ, nhưng không bị ốm.

Mục tiêu điều trị sốt rét là loại bỏ ký sinh trùng Plasmodium khỏi dòng máu của bệnh nhân. Ngay cả những người không có triệu chứng cũng có thể được điều trị để giảm nguy cơ lây truyền bệnh ở người nói chung.

Điều trị sốt rét tại nhà

Ngoài việc tuân theo chỉ dẫn của bác sĩ, nếu bạn cảm thấy mình không bị sốt rét nặng, bạn có thể tự điều trị tại nhà. Những cách điều trị này rất đơn giản mà lại vô cùng hiệu quả:

• Sử dụng chanh tươi: Thái chanh thành lát mỏng rồi chà nhẹ lên người, khủy tay, trán, dọc sống lưng trong 5 phút. Nên tránh những vết trầy xước. Mỗi ngày thực hiện 2 lần sẽ giúp người bệnh nhanh chóng hồi phục hơn.
• Sử dụng khăn ấm: dùng khăn nhúng vào nước ấm lau khắp người cho người bệnh sẽ giúp họ cảm thấy khỏe khoắn hơn và đỡ mệt mỏi. Hoặc đắp khăn ấm lên trán đến khi hết ấm thì thay mới.
• Sử dụng khoai tây: Lấy một củ khoai tây to, rửa sạch rồi đem thái ra thành từng lát mỏng. Đem ngâm vào giấm khoảng 10 phút để hết nhựa. Sau đó đặt lên trán người bệnh và đặt tiếp phía trên 1 khăn ấm. Khoảng 20 phút sốt sẽ hạ đáng kể.
• Người bị sốt rét nên mặc đồ rộng rãi, thoáng mát. Nghỉ ngơi tuyệt đối đến khi bệnh giảm hẳn.
• Không được uống nước lạnh hoặc nước đá trong lúc bị bệnh. Uống thật nhiều nước suối, nước cam, nước chanh để bổ sung vitamin. Ăn nhiều rau xanh để tăng sức đề kháng.
• Tránh xa bia, rượu, thuốc lá hoặc các đồ uống có chứa cồn.

Các cách phòng chống bệnh sốt rét

Không có thuốc nào có hiệu quả 100%, do đó việc phòng ngừa muỗi đốt là điều tối quan trọng. Những biện pháp phòng ngừa này bao gồm:

• Ở bên trong nhà khi trời tối, tốt nhất là trong phòng chiếu hoặc máy lạnh
• Mắc mùng: Nên dùng màn, mùng chống muỗi mỗi khi đi ngủ để đảm bảo không bị muỗi đốt
• Quần áo: Có 1 cách chống muỗi đốt hiệu quả, đó là nên mặc quần áo dài, che kín hết da. Tất cả quần áo nên được xếp vào gọn gàng, ngay ngắn. Mặc áo trắng, quần áo màu sáng sẽ ít thu hút muỗi hơn. Tránh các màu tối như đen, tím.
• Trồng cây đuổi muỗi: Hiện nay có rất nhiều cây có thể đuổi muỗi rất tốt. Như cây bạc hà, cây ngũ gia bì, lá chân chim, hoa oải hương, cây sả … Trong đó, cách đuổi muỗi bằng sả là một trong những cách dễ làm mà hiệu quả hơn cả.
• Đèn bắt muỗi: Có nhiều loại đèn bắt muỗi được bán trên thị trường hiện nay đã được kiểm chứng là có công dụng diệt muỗi rất tốt. Ngoài ra nhiều đèn còn có tác dụng làm đèn ngủ, hoặc lọc sạch không khí, rất đa năng.
• Tránh các khu vực có sốt rét và muỗi nếu bạn có nguy cơ cao ( ví dụ, nếu bạn đang mang thai, rất trẻ, hoặc rất già).
• Sử dụng thuốc bôi chống muỗi đốt: các loại thuốc bôi này, hiện nay được sử dụng rất phổ biến trong các hộ gia đình. Chỉ cần bôi vào người và muỗi sẽ tránh xa bạn cả buổi ngày dài.
• Làm sạch các vũng nước mưa, các vùng nước ứ đọng, dọn vệ sinh sạch sẽ xung quanh nhà.

Bạn có thể phòng ngừa bệnh sốt rét bằng cách dùng thuốc trước, trong và sau khi đi đến khu vực có sốt rét. Nhưng sử dụng thuốc để phòng ngừa sốt rét không phải lúc nào cũng có hiệu quả. Điều này một phần là do ký sinh trùng kháng một số loại thuốc ở một số nơi trên thế giới.

Việc lựa chọn các loại thuốc phòng sốt rét phụ thuộc vào khu vực địa lý mà bạn có thể bị phơi nhiễm với sốt rét và tình trạng sức khoẻ của bạn (như đang mang thai, già hay trẻ, bị ốm, hoặc có miễn dịch hoặc kháng sốt rét, hoặc dị ứng hoặc nhạy cảm với thuốc). Đa số những người bị sốt rét do không dùng thuốc phòng ngừa hoặc không theo đúng liều lượng.

• Thuốc để phòng ngừa bệnh sốt rét hiệu quả nhất nếu bạn dùng theo đúng liều lượng và theo thời gian cần thiết.
• Nếu bạn dùng thuốc mỗi tuần một lần, hãy dùng cùng ngày trong tuần.
• Khi trở về từ khu vực có sốt rét, hãy tiếp tục dùng thuốc trong khoảng thời gian đề nghị. Đảm bảo rằng tất cả ký sinh trùng sốt rét đã được loại bỏ khỏi cơ thể bạn. Bạn sẽ cần phải uống thuốc trong vòng 1 đến 4 tuần sau khi trở lại.

Không có vắc xin phòng ngừa bệnh sốt rét. Gặp bác sĩ nếu bạn đang định đi đến khu vực có sốt rét phổ biến hoặc bạn sống trong khu vực này. Bạn có thể được kê toa thuốc để ngăn ngừa bệnh. Những loại thuốc này giống thuốc được sử dụng để điều trị bệnh. Có thể được thực hiện trước, trong và sau chuyến đi của bạn.

Tóm tắt

Hy vọng qua bài viết này, bạn đã nắm được hầu hết về các triệu chứng sốt rét. Nhờ đó mà sẽ phát hiện được sớm nếu có bị bệnh sốt rét. Điều trị kịp thời khiến cho căn bệnh không gây nguy hiểm đến tính mạng. Hàng ngày, nên dọn sạch các vũng nước mưa. Sử dụng các biện pháp ngăn ngừa muỗi như : trồng cây đuổi muỗi, sử dụng máy, đèn bắt muỗi hay kem bôi chống muỗi để tránh hoàn toàn bị muỗi chích.